Το βιβλίο του Μηνά Παπαγεωργίου Το Πρόβλημα της Ιστορικότητας του Ιησού είναι το έργο με το οποίο οι εκδόσεις Δαιδάλεος έκαναν το παρθενικό τους άνοιγμα στον εκδοτικό χώρο της Ελλάδας. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια τολμηρή επιλογή καθώς το βιβλίο θίγει ένα ζήτημα που μέχρι τις μέρες μας αποτελεί ταμπού. Αυτό τουλάχιστον έδειξαν οι άμεσες αντιδράσεις τόσο από τον εκκλησιαστικό χώρο όσο και από τις συζητήσεις που «άναψαν» στο μικρόκοσμο του διαδικτύου.
Γιατί όμως τόσος θόρυβος γύρω από τον Μυθικισμό; Τι μπορεί να σημαίνει αν ο Ιησούς των Ευαγγελίων αποδεικνύονταν πως δεν υπήρξε ποτέ; Μήπως θα ακύρωνε το μήνυμα της αγάπης που δίδασκε; Ασφαλώς όχι! Αυτό που θα άλλαζε θα ήταν η σημασία της Ενσάρκωσης στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Στο πρόσωπο του Ιησού το θείο σωματοποιείται, λαμβάνει σάρκα και οστά, και ως εκ τούτου, ο άνθρωπος μπορεί να θεωθεί να υπερβεί δηλαδή την οριοθετημένη του φύση στην οποία νιώθει εγκλωβισμένος και να κοινωνήσει με το άκτιστο. Δικαιολογημένα επομένως διερωτάται κανείς τι θα συνέβαινε αν η Ενσάρκωση στερείται ιστορικότητας. Τότε μήπως και αυτή η «μεταφυσική της εξόδου» αποδεικνύονταν ένας θεολογικός ρομαντισμός; Πολύ αμφιβάλλω!
Αντίθετα από τα ποικίλα μηδενιστικά ρεύματα σκέψης, ο Μυθικισμός αν και αμφισβητεί την ιστορικότητα του ενσαρκωμένου Λόγου, δεν απορρίπτει την σημασία του παρά την τοποθετεί στο πεδίο του μύθου. Σήμερα ερμηνεύουμε την έννοια του μύθου μέσα από το δίπολο της αλήθειας και του ψεύδους, και κάπως έτσι προκύπτει μια σημαντική παρεξήγηση. Ο μύθος εικονοποιεί εμπειρίες εκτός τόπου και χρόνου που δεν εντοπίζονται στο αναληθές αλλά στο αιώνιο το οποίο είναι και το μόνο αληθινό καθώς είναι αμετάβλητο.
Ο άνθρωπος καλείται να ιστορίσει την αξία και το περιεχόμενο του μύθου, να κάνει την διδαχή του τρόπο ύπαρξης. Ως έτσι η «ιστορικότητα» του Ιησού δεν πρέπει εξαντλείται μέσα στα στενά όρια μιας συγκεκριμένης εποχής και ενός συγκεκριμένου τόπου παρά να λειτουργεί ως μια διαχρονική και πανανθρώπινη αρχέτυπη κλήση που αναδύεται από το εσωτερικό μας είναι, ένα κάλεσμα προς μια επαναπροσδιορισμένη ενεργή αγαπητική σχέση με τον Εαυτό, την κοινότητα, το σύμπαν και το θείο.
Βέβαια, όσο αντιμετωπίζουμε την έννοια του μύθου ως μια ωραιοποιημένη παραμυθία φυγής από το πραγματικό είναι εύλογο να αδυνατούμε να αντιληφθούμε την λειτουργικότητα του μύθου έτσι όπως την περιέγραψα νωρίτερα. Ως έτσι, και αντί να αναζητούμε την ζωντανή συμβολή του μύθου, απομυθοποιούμε στον βωμό της λογικοκρατίας τόσο την καθημερινότητα μας όσο και τις παραδόσεις που μας κληροδότησαν οι προηγούμενες γενιές προκαλώντας μια σχεδόν πρωτόγνωρη υπαρξιακή κρίση. Το αποτέλεσμα όλης αυτής της αντικειμενοποίησης είναι τα διάφορα κελύφη -άνθρωποι που περιβάλλονται από άκαμπτη κρούστα πεποιθήσεων ενώ στερούνται ουσίας- όπως και στρατευμένοι αρνητές που ο καθένας για τους δικούς του ψυχολογικούς λόγους αντιτάσσεται στην ιδέα του άρρητου ερμηνεύοντας την Ενσάρκωση όχι σαν μια αποκάλυψη ενός τρόπου θέωσης του ανθρώπου (δηλαδή απόδειξη της ελευθερίας του) αλλά σαν πράξη επιβολής (δηλαδή κατάλυσης της ελευθερίας του).
Και τα δυο αυτά άκρα καταφέρνουν μονάχα να διαστρεβλώνουν τόσο το μήνυμα όσο και την λειτουργία του μύθου εμποδίζοντας στον εαυτό τους να συντονιστεί με την δυναμική που αυτός κρύβει. Ως αποτέλεσμα, οδηγούμαστε σε παραδείγματα μιας «κλειστής» πνευματικότητας όπου αυτή προσδιορίζεται σε σχέση με τον κόσμο του αισθητού και όχι με το υπερβατικό και το υπερούσιο. Για χιλιετίες όμως ήταν το Ιερό που κατείχε τον ρόλο του καθολικού σημείου αναφοράς. Στο σύγχρονο κόσμο τα πάντα αποιεροποιούνται ενώ οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την participation mystique με το σύμπαν. Αυτό όμως που μας παντρεύει με τον κόσμο, αυτό που δίνει νόημα, δηλαδή αίτιο και σκοπό ζωής, είναι πιστεύω ο μύθος, ο συμβολικός αυτός λόγος που όχι απλά εξωτερικεύει βαθιές ανάγκες και έγνοιες του ανθρώπινου ψυχισμού αλλά συνάμα εσωτερικεύει την συσσωρευμένη εμπειρία του συλλογικού μας ασυνειδήτου επιτρέποντας στον καθένα να λειτουργήσει πέρα από τα στενά όρια του ατομισμού του.
Ιδωμένος υπό από αυτό το πρίσμα, ο Μυθικισμός δεν αποτελεί απειλή αλλά ευκαιρία διαλόγου και υγιούς προβληματισμού για την βέλτιστη κατανόηση των ιστοριών, όπως αυτές του Ιησού, με τις οποίες γαλουχούνται αμέτρητες γενεές ανθρώπων. Ίσως έτσι, τα ιερά κείμενα επανέλθουν στην αρχική τους κατάσταση και από ιστορικά χρονογραφήματα να γίνουν ξανά πνευματικοί αρωγοί.
Γιώργος Ιωαννίδης
ψυχολόγος – συγγραφέας
διευθυντής εκδόσεων Δαιδάλεος