Απόσπασμα από το βιβλίο «Μάντιδα Δάφνη» του Φινλανδού ιστορικού ερευνητή Tuomo Lankila
Ταξιδεύουμε στις αρχές του 6ου αιώνα
Για να εκθέσω τα σχετικά ζητήματα, θα ξεκινήσω με μια ιστορία. Στις αρχές του έκτου αιώνα, υπήρχε μια πάρα πολύ έξυπνη, μορφωμένη και –όπως είναι αναπόφευκτο σε μια ιστορία– εξαιρετικά όμορφη γυναίκα, η οποία αρχικά δεν είχε γεννηθεί χριστιανή και ήταν ένθερμη υποστηρίκτρια της παραδοσιακής ευσέβειας. Ίσως ήταν η Θεοδώρα, στην οποία ο Δαμάσκιος αφιέρωσε το έργο του Η Φιλοσοφική Ιστορία, και επομένως ήταν απόγονος του θείου Ιάμβλιχου και του ιερέα βασιλιά Σαμσιγέραμου. Ή μπορεί η γενεαλογία της να ήταν διαφορετική, ίσως να καταγόταν από τον Αγλαόφαμο ή ακόμα και από τον Αμμίκαρτο – ποιος ξέρει. Είχε βαθιά γνώση των μαθηματικών, της φιλοσοφίας και της θεουργίας και ήταν ιεροφάντιδα όλων των τρόπων της θεότητας.
Αλλά οι στιγμές ήταν κρίσιμες. Ο Αγάπιος, ο νεότερος από τους μαθητές του Πρόκλου, ο οποίος δίδασκε στο Βυζάντιο, ήταν ανήσυχος. Έστελνε απεγνωσμένες προειδοποιήσεις προς την Πλατωνική Ακαδημία στην Αθήνα για την κατάσταση που διαμορφωνόταν στην πρωτεύουσα. Υπήρχε άμεσος κίνδυνος ο ηλικιωμένος αυτοκράτορας να αναγκαστεί να ενδώσει στους φανατικούς μονοφυσίτες· ή, ακόμα χειρότερα, μετά από αυτόν, ως αντίδραση στη θρησκευτική του πολιτική, να πάρουν την εξουσία οι λατινόφωνοι οπαδοί της συνόδου της Χαλκηδόνας· τις δύο ομάδες ένωνε απλώς το μίσος τους προς τη λατρεία των θεών.
Η καταλυτική επίδραση του Δαμάσκιου
Ο σοφός Δαμάσκιος προσπάθησε να προετοιμαστεί για κάθε απροσδόκητη μεταστροφή της τύχης. Έχοντας επίγνωση των ικανοτήτων της βοηθού του, την έπεισε για τη σημασία της διεκπεραίωσης ενός πολύ ιδιαίτερου έργου. Ακολουθώντας το παράδειγμα του θείου Ιάμβλιχου, δύο αιώνες πριν, και του μανιφέστου του για την υπεράσπιση της θεουργίας (ένα έργο γνωστό σήμερα με τον τίτλο Περ τῶν Αίγυπτίων Μυστηρίων) έπρεπε να λειτουργήσει με ψευδώνυμο, χωρίς αυτή τη φορά να υιοθετήσει την ταυτότητα ενός αξιοσέβαστου Αιγύπτιου προφήτη, όπως είχε κάνει ο Ιάμβλιχος, αλλά ενός από τους αρχαίους αρχηγούς των αντιπάλων.
Αυτό έκανε λοιπόν και δημιούργησε, σε ένα εντυπωσιακά σύντομο χρονικό διάστημα, μια συλλογή τεσσάρων βιβλίων και δέκα επιστολών. Τα γραπτά αυτά παρέπεμπαν σε άλλα, πιο ιερά. Πραγματοποιώντας αυτόν τον άθλο, έχτισε μια οχύρωση γύρω από το κρυμμένο δόγμα, προκειμένου οι ευτυχέστερες μελλοντικές γενιές να μη χρειάζεται να επανεφεύρουν όλη την αλήθεια σχετικά με τις τάξεις των θεών, αλλά να μπορέσουν να απολαύσουν το πλατωνικό όραμα του μεγάλου Πρόκλου.
Αν αυτή η ιστορία ακούγεται προκλητική και «μη-ακαδημαϊκή», ας θυμηθούμε ότι παρόμοιες ιστορίες επαναλαμβάνονται πολλές φορές στις διονυσιακές μελέτες από ανεπίληπτους μελετητές.
Η ουσιαστική διαφορά
Όπως εκείνες οι ιστορίες, έτσι και τούτη αναφέρεται σε πιθανά περιβάλλοντα, σε πορτρέτα ανθρώπων και σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που όλα μαζί αποτελούν ένα εύλογο πλαίσιο για τη γέννηση των συγγραμμάτων. Η ιστορία από μόνη της δεν έχει κάποια πρωτόγνωρη ποιότητα. Διαφέρει από τις παλιές ιστορίες μόνο σε δύο σημεία.
Πρώτον, δεν εικάζει ότι τα συγγράμματα είναι χριστιανικά από τη φύση τους. Δεύτερον, προσφέρει ένα απτό, συγκεκριμένο και ευνόητο κίνητρο για αυτό που αποδείχτηκε μία από τις πιο επιτυχημένες λογοτεχνικές απάτες στην παγκόσμια ιστορία. Αυτό το σημείο θα πρέπει να ελεγχθεί μέσα από την έρευνα των ιστορικών συνθηκών κατά τη στιγμή της κυοφορίας των συγγραμμάτων.
Σου αρέσει η ιστορία;
Βρες το ιδανικό ιστορικό βιβλίο από τις Εκδόσεις Δαιδάλεος εδώ