Υπάρχουν φορές στη ζωή μας που αισθανόμαστε κολλημένοι στον χρόνο, ακόμα και όταν προσπαθούμε να ζήσουμε το παρόν και να τρέξουμε με ανυπομονησία για το μέλλον που μας περιμένει. Το κορμί και το μυαλό μας όμως παραμένει στάσιμο στο παρελθόν, εγκλωβίζοντας εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας, καθώς προσκολλάμε και βυθιζόμαστε σε δικές μας σκέψεις. Στο παρακάτω απόσπασμα που ακολουθεί από το βιβλίο «Η εκάτη της νύχτας», ο ψυχολόγος, ερευνητής και συγγραφέας Γιώργος Ιωαννίδης με αναφορά του στο παράδειγμα του Νάρκισσου, θίγει το συγκεκριμένο θέμα.
Ο Ομηρικός Ύμνος απαριθμεί κάλλιστα λουλούδια που στόλιζαν το λιβάδι. Εμμένει όμως στον νάρκισσο! Δεν είναι το άνθος που παρέσυρε την παρθένα κόρη στην αγκαλιά του Κάτω Κόσμου, είναι η επιθυμία της να το αποκτήσει που την οδήγησε στον θάνατο. Η λαχτάρα αυτή σχετίζεται ασφαλώς με τον Νάρκισσο που μια όμοια επιθυμία τον κατέκλυσε – αυτή της εικόνας του. Στο καθρέπτισμά του, ο νεαρός γιος του ποταμού Κηφισού, αισθητοποίησε το κάλλος της συνοχής του προσώπου και αυτό διότι ο καθρέπτης μπορεί και συγκεντρώνει τα διαφοροποιημένα κομμάτια της ψυχής, τα επανενώνει σε μια (ψευδ)αισθησιακή ομόνοια. Δεν είναι αυτή η μοναδικότητα που ποθεί όμως η ψυχή!
Γι΄ αυτό και ο Νάρκισσος παγιδεύεται στην εικόνα του και το πρόσωπο αλλάζει σε προσωπείο, μια δίχως περιεχόμενο ύπαρξη ακριβώς τη στιγμή που άρχισε να υπάρχει. Αντίστοιχα, η Περσεφόνη παγιδεύεται στο δικό της νάρκισσο, που την καθηλώνει σε μια μετάβαση στο σκοτάδι. Ο δικός της νάρκισσος είναι το κάτοπτρο όπου θα αντικρίσει την ανθρώπινη μοίρα, την είσοδο στον κόσμο του θανάτου, το πλάνο των αλλαγών καθώς και ο καθρέπτης νοείται ως χρόνος αφού στην επιφάνειά του είναι που διακρίνει κανείς τα σημάδια από το πέρασμά του έως και την κατάληξή του.
Ο καθρέπτης είναι το πέρασμα στο ποτάμι του χρόνου, η κατάβαση σε έναν διαφοροποιημένο τρόπο ύπαρξης όπως η καταβύθιση που επιτελεί η ψυχή στην ενσάρκωσή της (βλ. το πρόθεμα κατά στη λέξη κάτοπτρο που δηλώνει κατεύθυνση προς τα κάτω), στοιχεία που συναντάμε και σε έναν ακόμη καθρέπτη, αυτό του Διονύσιου Ζαγρέα…
Ο Πλωτίνος, στον 1° τόμο από το Περί Ψυχής Αποριών (4: 12) γράφει εκτός των άλλων πως…
“…οι ψυχές των ανθρώπων βλέπουν τα είδωλά τους σαν στον καθρέπτη του Διονύσου και λαμβάνουν γένεση εκεί ορμώμενες άνωθεν, χωρίς ωστόσο ακόμα κι αυτές να αποκόβονται από τη δική τους αρχή και από τον νου. Άλλωστε, δεν ήρθαν εδώ μαζί με τον νου, αλλά έφτασαν μεν μέχρι τη γη, το κεφάλι τους όμως στηρίζεται πάνω από τον ουρανό […]. Ο πατέρας «Δίας τις λυπήθηκε» όμως για τους πόνους τους, κάνοντας θνητά τα δεσμά τους που τις βασανίζουν, και τους δίνει χρονικά διαστήματα ανάπαυλας, ελευθερώνοντάς τες κατά καιρούς από τα σώματα, ώστε να μπορούν κι αυτές να βρίσκονται εκεί που βρίσκεται πάντοτε η ψυχή του παντός, η οποία ουδέποτε γυρίζει προς τα πράγματα του κόσμου τούτου.”
Η άποψη αυτή συμβάλλει σημαντικά στην έρευνά μας πάνω στο μύθο της Αρπαγής καθότι ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος αλληγορεί την ενσάρκωση της ψυχής με το κοίταγμα στον καθρέπτη του Διονύσου, την αποστροφή δηλαδή της ψυχής και του νου από τη μοναδικότητα του Αγαθού στην έλξη της αισθητοποίησης. Όπως λοιπόν ο Νάρκισσος αποκόπηκε από τη ζωή, μένοντας προσηλωμένος στην καθρεπτισμένη του όψη, έτσι και το φυτό νάρκισσος (μεταφορικά) απέκοψε την Κόρη από τη σχέση της με τη μητέρα-τροφό της ζωής Δήμητρα, εισάγοντας έναν καινό τρόπο σχέσης, αυτό με τον θάνατο. Καθόλου παράλογο επομένως που η κάθοδος της Περσεφόνης στον Άδη δηλώνει την κατάβαση της ψυχής στον υλικό κόσμο (Σαλούστιος, Περί Θεών και Κόσμου, IV: 11).
Μιλάμε εν ολίγοις για μια υπαρκτική τροπή που εικονοποιείται βίαια αντίστοιχα με τον διαμελισμό του Ζαγρέα που συνελήφθη, όταν οι Τιτάνες επικαλέστηκαν τις επιθυμίες του για παιχνίδια όπως η σβούρα και ο καθρέπτης. Η δραματική αυτή αποκοπή μαρτυρά θα λέγαμε τη διαταραχή της αρχικής μακάριας κατάστασης της ψυχής, η οποία ήταν σε αδιαφοροποίητη σχέση με την πηγή της. Ας προσέξουμε όμως εδώ, διότι η αλλαγή αυτή δεν έχει πτωτικό (με τη Βιβλική έννοια) χαρακτήρα, καθώς όπως εύστοχα παρατηρεί ο Πρόκλος στα σχόλιά του προς τον Τίμαιο, ο διαμελισμός του Ζαγρέα δηλώνει τη διαιρεμένη πρόοδο του Δία στο σύμπαν, η οποία ξεκινά από την αδιαίρετη δημιουργία…
Βρείτε εδώ την μελέτη του ψυχολόγου, ερευνητή και συγγραφέα Γιώργο Ιωαννίδη Η Εκάτη της Νύχτας.